Waarden – Ontdek wat écht belangrijk voor je is

Waarden zijn belangrijk voor je. Maar je herkent ze waarschijnlijk niet zo snel. Misschien herken je wel een van de volgende situaties:

• De sfeer op het werk voelt niet goed. Je wilt nu eens voor een organisatie werken waar je je helemaal thuis voelt. Maar hoe kom je daar achter?
• Je bent ongelooflijk druk maar je hebt niet het idee dat je ergens naar toe gaat.  Graag wil je richting geven in je leven.
• Je ligt wel eens met mensen overhoop en snapt niet hoe dat komt. Hoe kan je soepeler met mensen omgaan die je niet zo mag?
• Je wilt jullie kind(eren) iet meegeven in het leven. Maar hoe benoem je dat wat je voelt?

Deze situaties zijn heel verschillend. Wat ze overeenkomen is dat ze raken aan wat voor jou belangrijk. Ze gaan over wensen, drijfveren en behoeften. Om antwoorden te vinden dien je daarmee contact te maken. En dat kan lastig zijn want het is normaal om dingen die je echt belangrijk te beschermen: waardevolle zaken houd je verborgen. Ook heb je rust nodig om even stil staan en naar jezelf te luisteren.

Er is een mooie ingang naar je binnenwereld. En die is heel concreet. Ik geef je nu vier woorden en jij bepaalt welk woord jou het meeste aanspreekt. De vier woorden zijn Loyaliteit, Duidelijkheid, Openheid, Competitie. Heb je een voorkeur? Waarschijnlijk ervaar je bij elk van deze woorden wel of je er ‘wat mee hebt’ of niet, of een beetje. Je kunt dat bedenken en je kunt het ook voelen. We doen dit nog een keer met vier andere woorden: Harmonie, Onafhankelijkheid, Behulpzaamheid, Optimisme. Hoe is het om dit te doen? Raakt het iets?

Waarden zijn zacht

Deze acht woorden zijn waarden. En daar gaat dit artikel over. Als je bewust wordt welke waarden bij jou horen dan gaat je dat veel opleveren. Je krijgt helderheid over je basis, je fundament. En met die helderheid sta je sterker in het leven.

Nu is ‘waarde’ een beetje een vaag begrip. Daarom heb ik hierboven eerst die twee rijtjes van vier waarden genoemd. Als ik je had gevraagd: “Noem eens een paar waarden?” dan had je het moeilijk gevonden om die te noemen. Je kent waarden wel, maar je herkent ze waarschijnlijk niet als zodanig. Ze liggen onder het oppervlak van je bewustzijn. In het dagelijks leven handel je er naar vanuit je gevoelslaag. Er woorden bij vinden is dan lastig. Vergelijk het met een schrijver die gevoelens in woorden wil vatten. Dat komt heel precies.

Een waarde is iets wat je belangrijk vindt in je leven; het is waardevol voor je, van waarde. Dat zal je met meerdere waarden hebben. Je hebt echter kernwaarden: dat zijn de waarden die voor jou essentieel zijn. Je kernwaarden geven jou als persoon een gezicht en ze zijn verbonden met je identiteit. Ze laten zien waar je voor staat. Je weet dat een kernwaarde bij je past als je er een gevoel van trots bij hebt.

Wat je belangrijk vindt is voor iedereen anders: waarden zijn subjectief. De ene waarde is niet ‘beter’ dan de ander. Waarden zijn op dus zichzelf waardevrij (!). Ze vertellen iets over hoe jij in het leven staat en geven de ander de ruimte om er anders over te denken (Je laat dan iemand in zijn waarde). Over waarden kan je altijd met een zekere zachtheid spreken.

Normen zijn hard

Vanuit waarden worden normen afgeleid. Dit zijn regels die stellen welk gedrag binnen een groep mensen verwacht wordt. Normen zijn hard: ze bepalen of iets ‘goed’ of ‘fout’ is. Om de samenhang tussen een waarde en een norm te verduidelijken hier een voorbeeld: bij de waarde Respect kunnen normen horen als: ‘kom op tijd’ of ‘laat anderen ongestoord werken’. Bij de waarde Geduld kan de norm ‘laat de ander uitspreken’ horen. Bij normen kan je dus gemakkelijk bepalen of iets gewenst is of niet. Daarom wordt in de omgang met anderen vaak de norm genoemd en niet de waarde. Je zegt niet snel: “Ik ervaar dat je weinig geduld hebt om naar me te luisteren”, maar eerder “Je onderbreekt me telkens”.

Je ziet de focus op normen ook terug in kwaliteitssystemen van organisaties. Normen kun je meten en je kunt dus eenvoudig bepalen of iets daaraan voldoet. Kwaliteit is echter een waarde, en geen norm, en komt voort uit passie voor je werk, creativiteit en de wens om te vernieuwen en te verbeteren. Met de focus op de normen gaan medewerkers de regels volgen en verliezen uit het oog waar het om gaat: het eindresultaat en een soepele omgang met collega’s en klanten.

Grenzen

Waarden zijn dus zacht, maar sommige mensen maken ze hard. Als je een waarde stellig verdedigd dan word je namelijk dwingend in de omgang: je vindt dat jouw waarden vóór die van een ander gaan. Het wordt dan principieel; je gaat leven vanuit sterke en vaak starre grondregels. Iemand die spreekt vanuit principes laat de ander geen ruimte omdat het eigen verhaal dan voor dat van de ander komt. De persoon verwacht dat de ander zich aanpast of heeft een oordeel over de ander besloten in de manier van praten. Je komt dit in het bijzonder tegen in de politiek en vanuit religie. Ik spreek niet graag over deze twee onderwerpen omdat het je zelden dichter bij elkaar brengt.

Niet alles wat je belangrijk vindt kan een waarde zijn. Er zijn grenzen aan wat je kunt uitdragen: je schaadt een ander niet, je respecteert de grenzen van een ander en je gaat uit van wat rechtvaardig is. Bovendien streef je met een waarde het goede na.

Waarden geven energie

Waarden zijn positieve dingen. Je bent altijd voor een waarde (nooit tegen). Een waarde nodigt uit om iets na te streven en geeft richting aan je handelen. Als je contact hebt met een waarde dan wordt het een drijfveer; je wilt iets bereiken. Om dit te verduidelijken een voorbeeld: stel je voor dat twee mensen een vriend bezoeken in het ziekenhuis. De een handelt vanuit de waarde zorgzaamheid en de ander vanuit de waarde plezier. De twee zullen zich dan verschillend gedragen. De een zal bijvoorbeeld aan de vriend vragen of die tevreden is over de zorg, terwijl de ander hem aan het lachen probeert te maken.

Omgaan met elkaar

De meeste waarden zijn relationeel, dat wil zeggen dat ze duidelijk maken hoe je met elkaar om wilt gaan in een groep. Denk bij groep aan familie, organisatie, sportclub, school, vereniging, land. Je merkt het als je nieuw bent in een groep: voor het eerst naar je schoonfamilie met haar eigen waarden, in je eerste week in je nieuwe baan maak je kennis met de bedrijfscultuur.

Verbinden en verdragen

Waarden zijn onuitgesproken verwachtingen. Als anderen aan je verwachtingen tegemoet komen dan voel je je ergens thuis. Gedeelde waarden kunnen dan enorm verbindend werken. De andere kant op werkt het minder prettig: het zwarte schaap van de familie, het buitenbeentje op kantoor en het ongelukkige gevoel in een vreemd land als je de cultuur niet begrijpt. Hoe soepel je omgaat met verschillen is besloten in de waarde verdraagzaamheid. Verdraagzaamheid helpt je verschillen te aanvaarden en oordeel te vermijden.

Dit leveren je waarden op

Als je je kernwaarden kent dan heb je daar veel aan. Ik zal dat hieronder uiteenzetten.

1. Erkenning

Als je je bewust bent van wat jouw kernwaarden zijn dan geeft je dat een gevoel van erkenning van jezelf. “Ja, dat ben ik”, “Hier sta ik voor”. Je ervaart je eigenheid. Als je daar contact mee houdt dan helpt het je om je basis te voelen. Zoals een boom met zijn wortels in de grond staat.

Als je een waarde van een ander herkent in diens gedrag en je benoemt die, dan voelt de ander zich door jou gezien. “Dat vind ik moedig van je” klinkt veel warmer dan “Je bent een topper”. Een waarde benoemen doet wat in je relatie met de ander.

2. Anderen zijn anders

Je belangrijkste waarden zijn persoonlijk en daarmee verschillend van de waarden van de mensen met wie je omgaat. Zij zullen in eenzelfde situatie dingen op een andere manier aanpakken. Wat zij doen is voor hen vanzelfsprekend. Zo zitten ze in elkaar.

Logisch dus dat er af ten toe iets schuurt in jouw relaties met anderen. Als je hiervoor begrip hebt omdat je weet hoe waarden werken dan is het gemakkelijker om anderen te nemen zoals ze zijn en erger je je minder aan anderen.

3. Omgaan met kritiek

Je waarden zijn je dierbaar: vandaar dat iemand je kan kwetsen als die commentaar op je levert terwijl je handelt op een voor jou vanzelfsprekende manier, namelijk vanuit je waarden. Als je gekrenkt wordt, ga dan na aan welke waarde er wordt geknaagd. Wat maakt dat je je zo voelt? Het verandert niets aan de situatie, maar je snapt wat er gebeurt en dat geeft rust. Als je daarnaast kunt zien vanuit welke waarden de ander handelt, dan kijk je met afstand naar wat er gebeurt en maak je de situatie minder persoonlijk.

4. Verwachtingen uitspreken

In de omgang met anderen spreek je je verwachtingen niet allemaal uit. Onbewust ga je ervan uit dat aan je verwachtingen wordt voldaan. Als dat niet zo is ben je teleurgesteld. Mocht dit gebeuren kan je je waarde benoemen, op zo’n manier dat je anderen ruimte laat, bijvoorbeeld: “Voor mij is het belangrijk dat mensen loyaal zijn aan een organisatie. Ik zal het even uitleggen en ik ben benieuwd wat jij daarvan vindt”. En dan geef je voorbeelden van situaties waarin het volgens jou niet het geval is. Dat opent een discussie.

5. Prettig werken

Iedere organisatie heeft haar eigen waarden. Naast de relationele waarden (hoe mensen met elkaar omgaan) zijn er bedrijfswaarden: hoe werkt een organisatie. Voorbeelden van bedrijfswaarden zijn: winst, vernieuwing of bedrijfszekerheid. De mate van overeenkomst met jouw waarden bepaalt of jij je er prettig voelt.

Als je gaat solliciteren, dan kan je vragen: “Hoe zou je de organisatiecultuur omschrijven?” of “Hoe gaan jullie hier met elkaar om?”. Je kunt ook vragen of je mee mag lunchen om de sfeer te proeven.

6. Opvoeding

Als ouders kan het heel verhelderend zijn met elkaar het gesprek te voeren over wat jullie belangrijk vinden in de opvoeding van jullie kinderen. Door waarden te benoemen geef je aan hoe je binnen en buiten het gezin met elkaar wilt omgaan. Daarvoor kan je beiden eerst uitzoeken welke familiewaarden je van huis uit hebt meegekregen, welke je daarin aanspreken en welke je mist. Dan leg je beide rijtjes naast elkaar en ontdek je de overeenkomsten en verschillen in wat jullie belangrijk vinden. Dan bepaal je samen welke waarden je wilt meegeven aan jullie kinderen.

7. Dieper contact

Het kan heel mooi zijn om een ander over je waarden te vertellen. Als je met iemand over je waarden spreekt dan is het contact dieper. Je laat namelijk wat van jezelf zien, je stelt jezelf open.

Let daarbij wel op een paar randvoorwaarden. Zorg er voor dat je rust en ruimte hebt voor een goed gesprek. Vertel dat het erom gaat dat je wat met elkaar deelt, niet om het eens te worden. Waarden zijn immers persoonlijk. Vraag de ander(en) vooral om te luisteren. Vragen stellen kan, een mening geven over jouw waarde niet. Laat ieder in zijn eigen waarde (!).

Vertel wat jij onder je waarden verstaat, want voor je gesprekspartner(s) kan zo’n waarde net wat anders betekenen dan voor jou. Zo ligt Openheid voor de een dicht bij Eerlijkheid, voor een ander gaat het over Duidelijkheid en een derde bedoelt misschien Openhartigheid.

Door er over te spreken krijg je steeds helderder wat je onder je waarden verstaat en maak je ze steeds meer eigen.

Jouw kernwaarden ontdekken

Benieuwd naar wat jouw kernwaarden zijn en wat ze je kunnen brengen? Wil je ervaren wat ze met je doen en wil je ze kunnen inzetten in je dagelijks leven? Neem eens contact op en maak een afspraak voor een coachsessie. Ik heb mooie oefeningen voor je.

 

Dit artikel is ook geïnspireerd door teksten van Paul van Tongeren, Peter Gerrickens, Simon Sinek, Daniel Ofman. Foto kleuren:Rehan Mallick